“Giáo dục là sự nghiệp của quần chúng” Tất cả những chữ để trong ngoặc kép đều trích trong Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000.

        Ngay sau Cách mạng tháng Tám, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt vấn đề chống nạn dốt là vấn đề cấp bách số hai sau vấn đề chống nạn đói của Nhà nước lúc bấy giờ. Bởi vì “nạn dốt là một trong những phương pháp mà bọn thực dân dùng để cai trị chúng ta” và “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Trong kháng chiến chống Pháp, vì bận đánh giặc và sản xuất, nhiều người chưa chú ý đúng mực đến văn hóa và giáo dục, Bác đã sửa khẩu hiệu “Thi đua thanh toán nạn mù chữ” thành “thi đua giệt giặc dốt”. Bác kêu gọi mọi người thi đua học tập để đưa dân tộc ta trở thành một dân tộc “Thông thái”. Khi đã giành được chính quyền trong cả nước, Người quan tâm nhiều đến công tác đào tạo cán bộ, đào tạo nhân tài cho đất nước. Trong bài viết: “Nhân tài và kiến quốc” (tháng 11/1945), Bác nhận định rằng, bây giờ đất nước đang “kiến thiết ngoại giao, kiến thiết kinh tế, kiến thiết quân sự, kiến thiết giáo dục”, những “kiến thiết” ấy đòi hỏi phải có nguồn nhân lực dồi dào và có những “nhân tài”. Muốn vậy, phải nhận thức đúng tầm quan trọng của giáo dục, coi giáo dục là sự nghiệp của quần chúng, là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân.

        “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”

        Muốn có cán bộ tốt, công dân tốt, phải “trồng” và dĩ nhiên là rất công phu. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ cho chúng ta mối quan hệ biện chứng giữa giáo dục và cách mạng; giữa giáo dục với sự nghiệp giải phóng dân tộc và kiến thiết đất nước: “muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân giàu, nước mạnh mọi người Việt Nam đều phải hiểu biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà”. Vì thế, giáo dục có tầm quan trọng hàng đầu trong chiến lược con người, bởi giáo dục đào tạo nên chất người, nên nhân tài. Trong Nhật ký trong tù, Bác viết: “Hiền dữ phải đâu là tính sẵn. Phần nhiều do giáo dục mà nên”. Chiến lược giáo dục là hạt nhân trong chiến lược con người, cung cấp tri thức mới, đào tạo nên nhân tài cho đất nước. Gửi thư cho học sinh nhân ngày mở trường đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, tháng 9/1945, Bác viết: “Ngày nay, các cháu được may mắn hơn cha anh là được hưởng một nền giáo dục của một nước độc lập, một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các cháu nên những người công dân có ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn năng lực sẵn có của các cháu…”. Đó là một nền giáo dục “vì lợi ích trăm năm” của đất nước.

        Đào tạo nên “những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “Hồng” vừa “Chuyên”

        Mục tiêu của nền giáo dục mới, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh là đào tạo “những người công dân có ích cho nước Việt Nam”, “những cán bộ cho dân tộc”, “những công dân tốt và cán bộ tốt, những người chủ tương lai tốt của nước nhà”. Muốn cho dân mạnh, nước giàu thì dân trí phải cao, phải đa dạng hóa các loại hình đào tạo, mở trường vừa học vừa làm để tạo điều kiện cho người lao động, cán bộ chiến sĩ được đi học. Người yêu cầu: Phải quan tâm đến giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực, nhân tài cho đồng bào các dân tộc ít người; tẩy rửa những thành kiến giữa các dân tộc, đoàn kết yêu thương nhau như anh em một nhà, thi đua học tập để sau này góp phần mở mang quê hương của mình. Khi dân trí cao sẽ xuất hiện nhiều nhân tài tham gia xây dựng đất nước. Người nhấn mạnh: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa”. Vì thế, nền giáo dục mới phải đào tạo nên những người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “Hồng” vừa “Chuyên”.

        Chú trọng giáo dục toàn diện “đủ các mặt, đạo đức cách mạng, giác ngộ xã hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất”

        Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu, phải ra sức tẩy sạch ảnh hưởng giáo dục nô dịch của thực dân còn sót lại như: Thái độ thờ ơ với xã hội, xa với đời sống lao động và đấu tranh của nhân dân, học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ. Cần xây dựng tư tưởng: Dạy và học để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Nội dung giáo dục phải toàn diện, phải nhằm mục tiêu đào tạo con người lao động mới, phải coi trọng cả tài lẫn đức. Không những phải giàu về tri thức mà còn phải có đạo đức cách mạng. Theo Người: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố nên. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”. Phải trên “nền tảng giáo dục chính trị và lãnh đạo tư tưởng tốt” mà phấn đấu nâng cao chất lượng văn hóa và chuyên môn nhằm thiết thực giải quyết các vấn đề do cách mạng nước ta đề ra, trong một thời gian không xa, đạt những đỉnh cao của khoa học kỹ thuật.

        “Học với hành phải kết hợp với nhau”

        Về phương pháp đào tạo nên những người tài - đức, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Chúng ta có thể tìm thấy hàng loạt lời chỉ dẫn của Người về vấn đề này trong các bài nói, bài viết, các bức thư của Người về giáo dục. Muốn trở nên người thực sự có tài năng và có ích cho xã hội, Bác nhắc nhở: “Các cháu học sinh không nên học gạo, không nên học vẹt… Học phải suy nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực hành. Học với hành phải kết hợp với nhau”. Bác dạy: Phải coi “giáo dục thiếu nhi là một khoa học”. Mặc dù bận trăm công nghìn việc, Người vẫn giành thì giờ để chỉ đạo cụ thể, sát sao các phong trào thi đua, như phong trào “dạy tốt, học tốt”, đề xuất công tác Trần Quốc Toản, phong trào “kế hoạch nhỏ” cho các cháu thiếu niên, nhi đồng nhằm tạo môi trường xã hội rộng lớn và thuận lợi cho phát triển giáo dục.

         “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”

        Bác căn dặn: Cần làm cho con em chúng ta thành những trò giỏi, con ngoan, bạn tốt và mai sau là những công dân có lòng yêu nước nồng nàn, “Trung với nước, hiếu với dân”, có đạo đức trong sáng, có chí khí hăng hái vươn lên, không sợ hy sinh gian khổ, có tinh thần gan dạ, dũng cảm, khiêm tốn, thật thà, cần cù, tiết kiệm, trong sạch, giản dị, có tri thức và sức khỏe để trở thành những cán bộ tốt, công dân tốt. Năm 1959, trong dịp sang thăm hữu nghị Liên Xô, nói chuyện với các cháu thiếu nhi Việt Nam đang học ở Mát-xcơ-va, Bác căn dặn: “Các cháu cố gắng học tập để sau này về phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, góp sức xây dựng chủ nghĩa xã hội…”Theo Người, mục đích tối cao của giáo dục là bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau, “đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam”.

        “Nghề thầy giáo rất là quan trọng, rất là vẻ vang”

        Bác luôn đánh giá cao vai trò của các cô giáo, thầy giáo đối với xã hội. Người nhấn mạnh: “Những người thầy giáo tốt là những người vẻ vang nhất, là những người anh hùng vô danh”. Muốn được như vậy, các cô giáo, thầy giáo, trước hết, phải trau dồi đạo đức cách mạng, không ngừng rèn luyện chuyên môn, phải là tấm gương trong sáng để học sinh noi theo, phải gương mẫu từ lời nói đến việc làm, phải thương yêu chăm sóc học sinh như con em ruột thịt của mình, phải thật sự yêu nghề, yêu trường, phải không ngừng học hỏi để tiến bộ mãi. Người nhấn mạnh trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, mỗi cô giáo, thầy giáo phải là mỗi chiến sỹ trên mặt trận đó.

         Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thể hiện trong ham muốn tột bật của Người là: “làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”. Đây là những bài học vô cùng quý giá để chúng ta học tập, noi theo và làm tốt hơn nữa sự nghiệp phát triển giáo dục, đào tạo góp phần vào xây dựng đất nước giàu đẹp, phồn vinh./.

BBT tổng hợp tạp chí Tài nguyên và Môi trường
(Kỳ 1 - Tháng 4/2018 của tác giả Trần Bạch Giang, Học viện Báo chí và Tuyên Truyền)